Rewers monety: Półpostać królowej Jadwigi na tle fragmentu stylizowanego dziedzińca Collegium Maius. Z lewej strony poniżej arkad skrzyżowane berła na tarczy herbowej. U góry półkolem napis: 600-lecie ODNOWIENIA AKADEMII KRAKOWSKIEJ.

Awers monety: Wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach orła oznaczenie roku emisji: 19-99, pod orłem napis: ZŁ 10 ZŁ, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakończony pięcioma perełkami. Pod lewš łapš orła znak mennicy: m/w.

Projektant monety: Ewa Tyc-Karpińska/Andrzej Nowakowski

Okres panowania Kazimierza Wielkiego, tj. lata 1333-1370, to czas dynamicznego rozwoju gospodarczego i kulturalnego w państwie polskim. Król Kazimierz zdawał sobie sprawę, że aby podtrzymać i ustabilizować ten rozwój, konieczny był ośrodek akademicki, który wykształciłby kolejne pokolenia prawników, nauczycieli i księży. Polska nie posiadała jednak wyższej uczelni, a Polacy musieli pragnący zdobyć wykształcenie musieli studiować w Praskim Uniwersytecie Karola. Dlatego też Kazimierz Wielki wystąpił do papieża o wydanie zgody na utworzenie w Polsce uczelni wyższej. Papież wydał zgodę, a 12 maja 1364 roku król ogłosił akt założycielski krakowskiej uczelni.

Uczelnia, (nazywana Studium Generale, Akademią Krakowską, Szkołą Główną Koronną, Uniwersytetem Krakowskim, itd.), oparta była na wzorcu bolońskim: jej rektor wybierany był spośród wszystkich studiujących, studenci wybierali sobie swoich mistrzów, pod okiem których się uczyli. Natomiast system egzaminowania oparty był na modelu paryskim, tzn. nad egzaminami i nadawaniem stopni naukowych czuwał kanclerz królewski. Mistrzowie, profesorowie i scholarzy byli wynagradzani ze skarbu państwa.

Nowo powstały uniwersytet miał na celu wykształcenie przyszłych elit państwa, zwłaszcza w dziedzinach dyplomacji i prawa, które to elity pomogłyby zjednoczyć państwo wokół władzy królewskiej.

W skład Akademii wchodziły następujące wydziały: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa. Papież nie wydał jednak zgody na utworzenie wydziału teologii – posiadając trzy wydziały uczelni posiadała status akademii a nie uniwersytetu.

Król Kazimierz zadbał o najmniejsze detale, które miały udogodnić życie studentów. Krakowscy rajcy i ławnicy zapewniali im bezpieczeństwo pobytu i wyjazdu z miasta, zapewniali także dostarczanie żywności i dobytku.

Mimo tego, że śmierć Kazimierza Wielkiego spowodowała pewien kryzys w funkcjonowaniu Akademii, to nie spowodowała przerwania jej działalności. W kolejnych latach podejmowano kroki mające na celu rozwój Akademii; w 1396 roku królowa Jadwiga wsparła starania uczelni o przyznanie przez papieża fakultetu teologicznego. Po roku papież Bonifacy IX wydał zgodę na utworzenie odpowiedniego wydziału. Niestety Akademia borykała się wówczas z kłopotami finansowymi. Ratunkiem okazał się testament Jadwigi, która swój majątek przekazała uczelni. Dzięki temu odnowiono uczelnię, która stała się pełnoprawnym uniwersytetem z czterema wydziałami, w tym z „koronnym” wydziałem teologicznym.

Uniwersytet Jagielloński był pierwszym w Europie, który posiadał katedry matematyki i astronomii, gdzie później studiował Mikołaj Kopernik.
Kolejne stulecia, czyli wiek XV i początek wieku XVI to okres dynamicznego rozwoju krakowskiej uczelni. Działała ona na nowych podstawach prawnych, które ustanowił Władysław Jagiełło: budynek kolegium uniwersyteckiego stał się zarazem domem mieszkalnym profesorów i jako taki posiadał on immunitet i status azylu prawnego. Strażnikiem uczelni został z kolei biskup krakowski. Renomę w świecie akademickim zyskały wówczas nie tylko wspomniane wydziały matematyki i astronomii, ale także studia alchemiczne.

Końcem tej wspaniałej epoki było nastanie reformacji, w wyniku której uczelnia straciła zarówno studentów zagranicznych, jak i polskich czy litewskich. Kryzys pogłębił się w wieku XVII i kolejnym, gdy uczelnia wdała się w konflikt z zakonem jezuitów, którzy byli przeciwni nowoczesnym prądom naukowym. W połowie wieku XVIII zdecydowano się na reformy; wprowadzono naukę języków francuskiego i niemieckiego oraz wykłady z prawa polskiego, geografii oraz inżynierii wojskowej. W 1748 roku utworzono katedrę prawa natury.

Za gruntowną reformę uniwersytety odpowiadał Hugo Kołłątaj, działający z ramienia Komisji Edukacji Narodowej, który był autorem nowej struktury organizacyjnej uczelni. Dzięki jego działaniom utworzono, m.in. obserwatorium astronomiczne, kliniki czy też laboratoria. Ponadto język polski stał się oficjalnym językiem, w którym prowadzono wykłady, które były z kolei prowadzone zgodnie z paradygmatem oświeceniowym.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Uniwersytet Jagielloński zyskał nowy gmach Biblioteki Jagiellońskiej. Uczelnia stała się najważniejszą polska uczelnią wyższą.

Kryzys lat trzydziestych spowodował jednak, że ze względów finansowych konieczne było zamknięcie kilku katedr.

Najtrudniejszym jednak okresem w dziejach uczelni była niewątpliwie II wojna światowa. Szóstego listopada 1939 roku niemieccy okupanci zaprosili profesorów i asystentów uczelni na, fikcyjny, wykład. Aresztowano 144 osoby, które zesłano następnie do obozów koncentracyjnych. W okresie wojny życie traciło łącznie 34 krakowskich profesorów. Uniwersytet poniósł także szkody materialne. Sama uczelnia była w trakcie wojny zamknięta, a jej wyposażenie notorycznie rozkradane lub niszczone. Mimo tych trudności 900 krakowskich studentów i 140 profesorów organizowało Tajny Uniwersytet Jagielloński, którego rektorem był Władysław Szafer.

Działalność właściwego Uniwersytetu udało się wznowić już miesiąc po zakończeniu wojny. Kontrolę nad uczelnią przejął jednak PZPR, który usunął nonkonformistycznych wykładowców. Z Uniwersytetu Jagiellońskiego wydzielono nowe wydziały, które przekształcono w nowe, odrębne uczelnie. Były to Akademia Rolnicza, Akademia Wychowania Fizycznego i Akademia Muzyczna. Ponadto zlikwidowano Wydział Teologii, a sam Uniwersytet traci swoją autonomię.

Sytuacja zmieniła się dopiero po upadku komunizmu w Polsce. Po przemianie ustrojowej uczelnia, tak jak wszystkie uczelnie w kraju, odzyskała swoją niezależność.

Z historią Uniwersytetu Jagiellońskiego związanych było wiele wybitnych osobistości z historii Polski: Stanisław ze Skalbmierza, Paweł Włodkowic, Marcin Król z Żurawicy, Wojciech z Opatowa, Jan Ostroróg, Jan Długosz oraz wielu innych uczonych, którzy mieli wpływ na rozwój nauki nie tylko w okresie średniowiecza.

Na podstawie tekstu autorstwa Małgorzaty Grządziel.